O glutenie w ciągu ostatnich kilku lat zrobiło się naprawdę głośno. Jedni uważają, że eliminowanie go z diety jest tylko przejściową modą, inni natomiast sądzą, że gluten bardzo niekorzystnie wpływa na nasz organizm i każdy, kto ma z nim problem, powinien go wyeliminować. Bardzo długo sądzono, że gluten nie powinien być spożywany tylko w przypadku celiakii. Okazuje się jednak, że istnieje wiele innych mechanizmów, które także odpowiadają za gorszą tolerancję (lub brak tolerancji) glutenu. Nie są to jednak tak gwałtowne reakcje, jak w przypadku pierwszej choroby. Zatem czym się różnią od siebie celiakia, alergia czy nieceliakalna nadwrażliwość na gluten?

Na początek chciałabym przypomnieć czym jest gluten. Gluten to białko roślinne występujące w ziarnach zbóż (pszenicy, życie i jęczmieniu). Białko to składa się z dwóch frakcji gluteniny i gliadyny (w przypadku pszenicy). Odpowiednikami gliadyny w pozostałych zbożach jest sekalina w życie i hordeina w jęczmieniu. Bardzo fajnie przedstawia to poniższa grafika:

 

Istnieje kilka chorób, w których wyeliminowanie glutenu stanowi podstawę zdrowia i dobrego samopoczucia.

Celiakia

Inaczej choroba trzewna, jest to trwała nietolerancja glutenu, występująca u osób genetycznie predysponowanych. U tych osób spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego – zaniku kosmków jelitowych i hyperplazji (rozrostu) krypt jelitowych.

GENEZA I WYSTĘPOWANIE: Celiakia jest najczęściej występującą nietolerancją pokarmową na świecie. Częstość jej występowania jest różna w różnych krajach i wynosi od 0,2 do 5,6% populacji. Przypuszcza się jednak, że liczba to może być znacznie większa. Celiakię diagnozuje się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Częściej występuje u kobiet (stosunek kobiet do mężczyzn, u których zdiagnozowano celiakię, wynosi średnio 2-3:1).

Pomimo wielu badań, patogeneza celiakii nie została do końca poznana. Większość doniesień wskazuje jednak, że u jej podłoża leżą następujące czynniki:

• uwarunkowania genetyczne,
• wrodzone i nabyte mechanizmy niszczące układ immunologiczny,
• czynnik zewnętrzny, czyli gluten.

OBJAWY: Objawy celiakii mogą być bardzo zróżnicowane i mogą dotyczyć wszystkich układów i organów w ludzkim organizmie. Do objawów klasycznych należą:

• utrata masy ciała u dorosłych i niedobór wagi u dzieci
• brak apetytu
• obrzęki
• zmęczenie
• biegunki tłuszczowe lub przewlekłą biegunka
• wzdęcia i bóle brzucha
• zaparcia
• drażliwość

Do atypowych objawów należą m.in. opryszczkowe zapalenie skóry (choroba Duhringa), zapalenie jamy ustnej, łysienie plackowate, odwracalna niepłodność męska i żeńska, poronienia, osteoporoza, złamania kości, zapalenia stawów, depresja, schizofrenia, otępienie, padaczka, zapalenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych, idiopatyczna kardiomiopatia przekrwienna, autoimmunologiczne zapalenie mięśnia sercowego… i wiele, wiele innych.

DIAGNOSTYKA: Diagnostykę celiakii dokładnie opisałam w TYM artykule.

LECZENIE: Podstawą leczenia celiakii jest przestrzeganie ścisłej diety bezglutenowej do końca życia. Kuchnia powinna być sterylnie wyczyszczona, ponieważ nawet śladowe ilości mogą okazać się szkodliwe i cały czas zaostrzać chorobę. Należy również zwracać uwagę na skład produktów żywnościowych i wybierać te, które mają na opakowaniu znak przekreślonego kłosa. Jeżeli chodzi o jedzenie „na mieście”, to warto poszukać takiego lokalu, który oferuje menu bez glutenu, a jego personel został przeszkolony przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Informacje o  takich miejscach można znaleźć w wyszukiwarce lokali na stronie  www.menubezglutenu.pl lub www.celiakia.pl

Alergia na gluten

Alergia to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego, który wytwarza przeciwciała w kierunku białka danego składnika. Na skutek tego dochodzi do reakcji alergicznej organizmu. Alergia może być IgE-zależna (natychmiastowa) i IgG- zależna (późna).

GENEZA I WYSTĘPOWANIE: Gluten (zaraz po mleku) jest jednym z najczęstszych alergenów. Szacuje się że nawet 10-25% osób z alergią, może być uczulone na gluten. Alergia IgE jest uwarunkowana genetycznie i dotyka około 1-2% populacji. Może mieć charakter trwały jak i czasowy (przejściowy). Dlatego po jakimś czasie od zastosowania diety bezglutenowej, można wprowadzić na nowo produkt do diety, jednak należy to robić pod kontrolą lekarza (lub dietetyka). Z kolei alergia IgG to obecnie jedna z najbardziej powszechnych alergii na świecie. Szacuje się, że cierpi na nią około 45% społeczeństwa. Jest to alergia nabyta, która powstaje pod wpływem negatywnych czynników środowiskowych – stresu, leków, toksyn, niewłaściwego odżywianie i chorób. Wszystkie te elementy uszkadzają barierę jelitową i prowadzą do rozszczelnienia jelita cienkiego. Alergeny przenikają wówczas do krwiobiegu, a organizm próbując je wyeliminować, zaczyna z nimi walczyć – tutaj właśnie odzywa się rola układu immunologicznego w alergii.

OBJAWY: Reakcja natychmiastowa pojawia się w ciągu kilku minut do godziny od spożycia pokarmu. Jest zależna od specyficznych dla glutenu przeciwciał IgE i może dawać następujące objawy:

• wymioty,
• biegunkę,
• wstrząs anafilaktyczny,
• pokrzywkę skórną,
• wodnisty katar,
• skurcz oskrzeli,
• zmiany skórne o typie atopowego zapalenia skóry.

Z kolei reakcja późna objawia się po kilku godzinach, a czasem nawet po 1-2 dniach. Jest niezależna od przeciwciał w klasie IgE. Może manifestować się wzdęciami, dziwnym przelewaniem w brzuchu, zaparciami lub biegunką, wypryskami skórnymi, bólem głowy, złym samopoczuciem, syndromem wiecznego zmęczenia, depresją, otyłością…. Objawów może być naprawdę wiele i to bardzo nieswoistych.

Więcej  o różnicach między reakcją natychmiastową a opóźnioną przeczytasz TUTAJ.

DIAGNOSTYKA: Jeżeli chodzi o diagnostykę alergii IgE, to mamy do dyspozycji testy skórne i testy z krwi. Testy te są dość łatwo dostępne i można je wykonać w większości miejsc, gdzie pobiera się krew np. w laboratorium Alab, Synevo czy w Diagnostyce. Niestety nie u wszystkich osób z alergią pokarmową obserwuje się dodatnie wyniki testów skórnych lub testów z krwi, a mimo to objawy cały czas występują. Sprawa komplikuje się również w przypadku diagnostyki alergii opóźnionej IgG. Na tę chwilę dysponujemy specjalistycznymi badaniami jakimi są testy alergiczne na alergię IgG-zależną. Można je wykonać m.in. w Instytucie Mikroekologii, Centrum Medycznym VitaImmun czy np. w Cambridge Diagnostics. Niestety są to badania bardzo drogie. Podobne badania są również dostępne w laboratoriach sieciowych takich jak np. w laboratorium Alab, Synevo czy w Diagnostyce. Są one znacznie tańsze od tych robionych w specjalistycznych laboratoriach, ale niestety wynik może być zafałszowany.

Najbardziej wiarygodnym testem w diagnostyce alergii pokarmowej jest dieta eliminacyjna z ponownym wprowadzeniem uczulającego pokarmu. Polega ona na wykluczeniu na minimum 3 tygodnie wszystkich źródeł glutenu. Po tym czasie celowo wprowadza się małe ilości glutenu i czeka się na reakcje organizmu. Aby mieć pewność, czy objawy alergii na gluten nie są objawami celiakii, należy oznaczyć poziom przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (IgAEmA) lub przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), które nie występują w przypadku alergii na gluten.

LECZENIE: Podobnie jak w przypadku celiakii, podstawą leczenia alergii na gluten jest dieta bezglutenowa.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Nadwrażliwość na gluten nie związana z celiakią (Non-celiac Gluten Sensitivity – NCGS) jest obecnie tematem, który interesuje wielu klinicystów, ponieważ dotyka coraz większej liczby osób.

GENEZA I WYSĘPOWANIE: W przeszłości terminy „celiakia” i „nadwrażliwość na gluten” były używane jako synonimy tego samego schorzenia. Obecnie stwierdza się, że nadwrażliwość na gluten to taki przypadek nietolerancji glutenu, w którym:

• w oparciu o badania diagnostyczne wykluczono celiakię (negatywny wynik przeciwciał i brak genów DQ2 i DQ8) oraz alergię na pszenicę lub gluten (brak podwyższonego poziomu przeciwciał IgE i IgG),
• praktycznie brak jest zaniku kosmków jelitowych, występuje prawidłowa śluzówka jelit, ale mimo to spożycie glutenu (najlepiej sprawdzone podczas prowokacji) powoduje niepożądane objawy u pacjenta.

Schorzenie to dotyczy głównie osób dorosłych i prawdopodobnie powiązane jest z aktywacją nieswoistej immunologicznej reakcji na gluten, inaczej niż w celiakii, gdzie dochodzi do procesów autoimmunizacyjnych. Nadwrażliwość na gluten nie ma także podłoża genetycznego. Szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet 8-10% społeczeństwa i nie jest on, jak próbują przedstawiać go niektóre media, problemem wymyślonym na potrzeby marketingu.

OBJAWY: w schorzeniu tym dochodzi do wystąpienia jednego lub najczęściej wielu objawów na raz:

• uczucie pełności w żołądku przelewania w jelitach, wzdęcia, bóle brzucha
• nudności i wymioty
• biegunki lub zaparcia
• anemia
• uczucie ciągłego zmęczenia, bóle głowy, wahania nastrojów, a nawet depresja
• bolesność kończyn
• zmiany skórne np. wysypka czy egzema
• nieżyt nosa, astma

Wymienione wyżej objawy pojawiają się zwykle w ciągu kilku dni lub godzin po spożyciu żywności zawierającej gluten.

DIAGNOSTYKA: Diagnoza nadwrażliwości na gluten jest oparta głównie na wykluczeniach. Jedną z opcji wydają się być testy na alergie IgG-zależną, które błędnie nazywane są także testami na nietolerancje pokarmowe lub nadwrażliwości pokarmowe. Na tę chwilę, nie ma jednak badań, które mogłyby jednoznacznie stwierdzić lub wykluczyć nieceliakalną nadwrażliwość na gluten. Chorobę można także diagnozować za pomocą diety eliminacyjnej z ponownym wprowadzeniem problematycznego pokarmu (podobnie jak w alergii). Jeśli po eliminacji objawy ustępują, a po prowokacji wracają, można mieć podstawy do stwierdzenia takiego problemu.

LECZENIE: Leczenie poprzez wykluczenie glutenu z diety nie różni się od postępowania w przypadku celiakii czy alergii na gluten. Różnice polegają wyłącznie na tym, iż w przypadku celiakii dieta musi być już stosowana przez całe życie, natomiast w przypadku alergii i nadwrażliwości na gluten dieta może być stosowana czasowo.

 

Źródła:

• http://www.celiakia.pl/wp-content/uploads/2013/12/Nadwrazliwosc_na-gluten_Golachowska.pdf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4017515/
• https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(13)00929-3/fulltext?code=ygast-site
• https://celiakia.pl/wp-content/uploads/2018/04/poradnik-xii-28.04.2017.pdf
• https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a1760/Alergia-czy-nietolerancja-pokarmowa—–roznice-i-podobienstwa.html/
• http://www.jchc.eu/numery/2015_1/201514.pdf
• http://alergia.org.pl/wp-content/uploads/2017/08/Alergia-pokarmowa-na-m%C4%85k%C4%99-i-celiakia.pdf
• http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-0941c6f7-ff61-4d3a-812d-46ae613a59f8