Alergia i nietolerancja pokarmowa to dwa zupełnie inne zagadnienia i bardzo ważne jest, aby znać różnice między nimi. Tych dwóch pojęć nie powinno się mylić, a jest to szczególnie ważne gdy mówimy o zaburzeniach ze strony układu pokarmowego. Ustalenie rzeczywistej przyczyny złego samopoczucia po posiłku nie jest kwestią łatwą. Pokarm może bowiem szkodzić w wielu mechanizmach, a objawy niejednokrotnie nakładają się na siebie. Zatem pierwszym krokiem do postawienia właściwej diagnozy, jest poznanie różnic między tymi dwoma mechanizmami.

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa, nadmierna reakcja organizmu na czynnik potencjalnie nieszkodliwy, taki jak pokarm (alergia pokarmowa) lub pyłki (alergia wziewna), uwarunkowana mechanizmami immunologicznymi. U osób zdrowych substancje te nie wywołują żadnych reakcji, natomiast u alergików mogą być powodem wielu dolegliwości. Alergię najprościej można ją podzielić na alergię IgE – zależną (zwana także wczesną) alergię IgG – niezależną (znana jako alergia utajona, alergia opóźniona lub  alergia późna) i alergię IgA zależną (mniej poznana, choć niezwykle ważna).

Alergia IgE – zależna (wczesna)

Ten typ alergii najczęściej utożsamiany jest z „klasyczną” alergią, bowiem reakcja na pokarmy następuje bardzo szybko – od kilkunastu sekund do kilkudziesięciu minut. Spożycie alergizującego pokarmu powoduje rozwój gwałtownych objawów, najczęściej wysypki, rumienia, obrzęku skóry czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, wzdęcia, biegunka, krew w kale). Dzięki temu, że reakcja występuje dość szybko, osoba uczulona  jest w stanie szybko zidentyfikować alergizujące pokarmy. Jednak aby w pełni stwierdzić czy diagnoza jest prawidłowa, należy przeprowadzić wywiad lekarski, testy skórne i testy z krwi na alergię IgE –zależną. Testy te są dość łatwo dostępne i można je wykonać w większości miejsc, gdzie pobiera się krew np. w Diagnostyce.

Alergia ta jest uwarunkowana genetycznie i dotyka około 1-2% populacji. Jest szczególnie niebezpieczna, gdyż może wystąpić wstrząs anafilaktyczny, prowadzący (w najgorszym przypadku) do śmierci chorego. Bardzo ważne jest więc zidentyfikowanie czynnika mogącego go wywołać jak np. orzeszki ziemne czy kwas acetylosalicylowy. Alergia IgE może mieć charakter trwały jak i czasowy (przejściowy), jednak ważne jest, aby wprowadzając na nowo produkt do diety robić to pod kontrolą lekarza (lub dietetyka).

Alergia IgG – zależna (utajona)

To obecnie jedna z najbardziej powszechnych alergii na świecie. Szacuje się, że cierpi na nią około 45% społeczeństwa. Jest to alergia nabyta, która  powstaje pod wpływem negatywnych czynników środowiskowych – stresu, leków, niewłaściwego odżywianie i chorób. Wszystkie te elementy uszkadzają barierę jelitową i prowadzą do rozszczelnienia jelita cienkiego. Alergeny przenikają wówczas do krwiobiegu. Organizm próbując je wyeliminować zaczyna z nimi walczyć – tutaj właśnie odzywa się rola układu immunologicznego w alergii.

Ten typ alergii jest najczęściej mylony z nietolerancją, gdyż może nie dawać typowych, alergicznych objawów. Reakcje pojawiają się stosunkowo późno po spożyciu danego alergenu – od kilku godzin nawet do kilku dni. Więc najczęściej nie są one kojarzone ze zjedzonym pokarmem przez co niemożliwe jest samodzielne stwierdzenie, który produkt uczula.

Objawy alergii utajonej mogą wiązać się nie tylko z zaburzeniami gastroenterologicznymi, ale także z innymi długotrwałymi dolegliwościami, które nie są kojarzone z tym, że może to być reakcja na pokarm.  Są to:

• bóle głowy i bóle migrenowe
• biegunki i zaparcia
• wzdęcia, bóle brzucha
• bóle mięśniowe i stawowe
• problemy skórne (wysypka, atopia, trądzik zapalny, świąd)
• nadwaga i otyłość
• syndrom chronicznego zmęczenia
• zaburzenia nastroju i depresja
• a nawet niepłodność

Problemem w tego typu alergii jest to, że osoby nią dotknięte często czują, że „coś” im szkodzi, ale nie potrafią odnaleźć tego składnika. Zaczynają błędnie szukać wśród stosunkowo niedawno spożywanych pokarmów, co może powodować nieprawidłową dietę eliminacyjną. Nie da się samodzielnie, na podstawie obserwacji dojść do tego na jakie składniki diety jesteśmy uczuleni. Konieczne jest wykonanie specjalistycznych testów alergicznych na alergię IgG – zależną (np. w Centrum Medycznym VitaImmun w Poznaniu), aby wykluczyć potencjalne alergeny. Nie wolno na własną rękę prowadzić diety eliminacyjnej, gdyż może ona doprowadzić do prowadzić do poważnych niedoborów żywieniowych.

Dobra wiadomość jest taka, że skoro alergia IgG jest nabyta to, że może być również uleczalna. Należy wprowadzić odpowiednią dietę eliminacyjno – rotacyjną, która pomoże w odzyskaniu równowagi w organizmie i odbuduje jelita. Dzięki temu po określonym czasie na nowo można wprowadzić zabronione produkty do diety. Należy to jednak zrobić pod okiem dietetyka.

Alergia IgA – zależna (utajona, opóźniona)

Jest to najmniej poznana alergia, która podobnie jak IgG – zależna jest alergią utajoną (opóźnioną). U osób z nadwrażliwością pokarmową IgA – zależną, reakcja występuje najczęściej kilka godzin po posiłku i dochodzi do rozwoju dość gwałtownych problemów ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, biegunka, wzdęcia). Podobnie jak w przypadku alergii IgG – zależnej, aby zdiagnozować alergię IgA – zależną, należy wykonać odpowiednie testy w wyspecjalizowanych ośrodkach medycznych (np. badanie FoodScan w VitaImunn).

Nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa powstaje wtedy, kiedy w organizmie brak jest enzymu rozkładającego konkretny związek – głównie laktozy, fruktozy lub histaminy. Enzymy trawienne biorą udział w rozkładzie spożywanych pokarmów do postaci najmniejszych cząsteczek – monomerów, które służą do odżywienia każdej komórki ciała. W sytuacji, kiedy jeden z enzymów działa nieprawidłowo, spożywany pokarm nie zostaje rozłożony prawidłowo i zalega w przewodzie pokarmowym, co jest przyczyną różnych dolegliwości trawiennych. Najczęściej następuje dość szybka reakcja np. wzdęcia, uczucie przelewania, biegunki lub zatwardzenie.

Najbardziej charakterystycznym przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy, która objawia się biegunką, wzdęciami, rozwolnieniem czy nieprzyjemnymi gazami. Jest spowodowana niedoborem lub brakiem enzymu rozkładającego laktozę – laktazy. Najlepszym sposobem pozbycia się problemu nietolerancji jest unikanie mleka i jego przetworów lub suplementacja diety laktazą. Innym przykładem nietolerancji pokarmowej jest fenyloketonuria – choroba spowodowana wrodzonym niedoborem enzymu rozkładającego fenyloalaninę – hydroksylazy fenyloalaninowej. Brak przemiany fenyloalaniny powoduje jej odkładanie w mózgu, co prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia centralnego układu nerwowego (osoby takie cierpią na niedorozwój umysłowy i zaburzenia neurologiczne).

Nietolerancje pokarmowe diagnozuje się za pomocą specjalistycznych testów – badań poziomu enzymów w krwi lub testów oddechowych.

Należy pamiętać, że nietolerancja pokarmowa to nie to samo co alergia. Alergia aktywuje układ immunologiczny i jest wywoływana przez białka pokarmowe. Natomiast nietolerancja jest wywołana przez cukry (węglowodany) i nie wiąże się z aktywacją immunologiczną.

W temacie alergii spotykamy się również z pojęciem nadwrażliwości pokarmowej.  Może być ona spowodowana udziałem mechanizmów immunologicznych lub też nie. Zalicza się do niej alergie pokarmowe oraz nietolerancje pokarmowe:

nadwrażliwość pokarmowa = alergia pokarmowa IgE-zależna (wczesna), alergia pokarmowa IgG-zależna (utajona, opóźniona), alergia pokarmowa IgA-zależna (utajona, opóźniona) i nietolerancja pokarmowa (najczęściej na fruktozę, histaminę lub laktozę)

Jak widać temat jest dość zawiły. Nawet lekarze nie zawsze stosują takie samo nazewnictwo i używają tych pojęć zamiennie. Ważne jednak, aby pamiętać o podstawowej różnicy:

Alergia wiąże się z zaangażowaniem układu immunologicznego (odpornościowego), natomiast reakcje w nietolerancji pokarmowej zachodzą bez udziału tego układu.

Spodobał Ci się ten wpis? Uważasz, że może się komuś przydać? Podziel się nim na Facebooku!

Źródła:

• A. Błońska, K. Łokieć K, E. Walecka‑Kapica „Alergia czy nietolerancja pokarmowa – różnice i podobieństwa”, Gastroenetrologia Praktyczna, 2013
• Forum Media Polska, szkolenie Akademia Dietetyka cz. 2 „Krok po kroku od nietolerancji do alergii pokarmowej” , prowadzący dr Patrycja Szachta, VitaImunn
• prof. M. Kaczmarski, „Alergia i nietolerancja pokarmowa”, wydawnictwo Help-Med., Kraków 2013